صنعت فولاد را میتوان یکی از بنیانهای مهم اقتصاد در هر کشوری برشمرد، بهگونهای که حتی مصرف سرانه فولاد بهعنوان شاخصی به منظور ارزیابی صنعتی بودن یک کشور مطرح است.
در حال حاضر ایران چهاردهمین فولادساز جهان محسوب میشود که برای افق چشمانداز ۱۴۰۴ دستیابی به ظرفیت ۵۵میلیون تن فولاد خام را هدفگذاری کرده است که از این رقم حدود ۲۰میلیون تن باید راهی بازارهای صادراتی شود.
اما برای دستیابی به اهداف در نظرگرفته شده چالش هایی وجود دارد که مهمترین آنها توازن در زنجیره فولاد، بازار ، صادرات و تامین مالی است که باید برطرف شوند. از این رو به این بهانه
با محمد ابکاء ، مدیر عامل شرکت مهندسی بین المللی فولاد تکنیک در خصوص وضعیت صنعت فولاد ایران و جهان، چالش های این صنعت و راهکارهای برون رفت از آن به گفتگو پرداختیم که مشروح آن را بخوانید:
لطفا وضعیت صنعت فولاد در ایران و جهان را تشریح بفرمایید:
به استناد آمار جهانی منتشر شده وضعیت بازار فولاد در سال ۲۰۱۷ میلادی در مقایسه با سال ۲۰۱۶ و به ویژه سال ۲۰۱۵ میلادی بهبود یافته است. در جهان تا پایان ماه نوامبر سال ۲۰۱۷ میلادی به میزان یک هزار و ۵۳۶ میلیون تن فولاد خام تولید شده که در مقایسه با مدت مشابه سال ۲۰۱۶ به میزان ۴٫۳ درصد رشد یافته است. این در حالی است که میزان تولید فولاد خام در کل سال ۲۰۱۶ در مقایسه با سال ۲۰۱۵ میلادی تنها ۰٫۵ درصد افزایش یافته بود.
قیمت ها نیز در سال ۲۰۱۷ میلادی به ویژه در ماه های پایانی سال از روند رو به رشد قابل توجهی برخوردار بوده است. متوسط قیمت سنگ آهن (عیار ۶۲%) به عنوان مهمترین ماده اولیه زنجیره تولید فولاد در سال ۲۰۱۷ میلادی رقم ۷۱ دلار بر تن را به خود اختصاص داده در حالی که برای قیمت این محصول در سال ۲۰۱۶ میلادی به طور متوسط ماهانه ۵۸ دلار بر تن ثبت شده است.
افزایش قیمت محصولات نیز قابل توجه بوده است. قیمت میلگرد صادراتی چین به طور متوسط در سال ۲۰۱۶ میلادی برابر با ۳۴۰ دلار بر تن بوده و این محصول در سال ۲۰۱۷ میلادی به طور متوسط قیمت ۴۹۰ دلار بر تن را تجربه کرده است.
در بخش مصرف فولاد نیز جهان رشد مثبتی تجربه کرده است. در حالی که میزان مصرف فولاد در سال ۲۰۱۶ نسبت به سال ۲۰۱۵ میلادی تنها یک درصد رشد داشته است اما مطابق با پیش بینی انجمن جهانی آهن وفولاد رشد مصرف در سال ۲۰۱۷ میلادی ۲٫۸ درصد خواهد بود.
چین به عنوان تأثیرگذارترین کشور بر وضعیت فولاد جهان با انجام اصلاحات ساختاری بر بخش عرضه صنعت فولاد کشورش از اواخر سال ۲۰۱۵ میلادی، نقش قابل توجهی بر روند جهانی بازار فولاد داشته است. از جمله مهمترین اقدامات انجام شده در چین توقف ظرفیتهای فولادسازی و اعمال شرایط سختگیرانه زیست محیطی است.
ظرفیت تعطیل شده فولادسازی در چین از سال مذکور تا کنون ۱۳۷٫۵۸ میلیون تن اعلام شده و علاوه بر ظرفیت مذکور ۱۶۶٫۷۵ میلیون تن نیز ظرفیت فولادهای بیکیفیت در چین تعطیل شده است. هر چند میزان ظرفیت اسمی کاهش یافته اما چین مدعی است که افزایش تولید به وجود آمده در سال ۲۰۱۷ ناشی از جایگزینی تولید فولادهای با کیفیت به جای فولادهای کمکیفیت متوقف شده است. چین تا پایان ماه نوامبر ۲۰۱۷ معادل با ۷۶۴٫۸ میلیون تن فولاد خام تولید کرده که تقریبا ۲۵ میلیون تن بیشتر از مدت مشابه سال ۲۰۱۶ میلادی است.
بازار فولاد ایران طی سالهای اخیر از دو جنبه تحت فشار بوده است. از یک سو رکود داخلی، بازار فولاد را تحت تاثیر قرار داد و کماکان به عنوان یک عامل بازدارنده به حساب می آید و از سوی دیگر به دلیل آنکه ایران در صنعت فولاد یک کشور تاثیر پذیر محسوب میشود نوسانات به وجود آمده در بازار جهانی فولاد نیز روند بازار فولاد ایران را تحت تاثیر قرار داده است.
به عنوان مثال بودجه عمرانی یکی از موثرترین عوامل محرک بازار فولاد به شمار میآید. به گونهای که هر چه میزان بودجه عمرانی بزرگتر و درصد تحقق آن نیز بالاتر باشد انتظار بر آن است که فولاد بیشتری در کشور مصرف شود. این در حالی است که درصد تحقق بودجه عمرانی در برخی از سالها به ویژه در سالهای ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲ کمتر از ۴۰ درصد بوده و در سالهای بعد از آن هر چند درصد تحقق بودجه عمرانی افزایش یافته اما هر آنچه که دولت در بودجههای عمرانی هزینه کرده مربوط به اتمام طرحهای نیمه تمام است که چنین طرحهایی که در فازهای نهایی به سر می برند دیگر مصرف کننده فولاد نمیباشند.
از سوی دیگر منابع تامین مالی که عمده آن مربوط به صندوق توسعه ملی و ناشی از فروش نفت است نیز به دلیل کاهش قیمت نفت چندان راهگشا نبودهاست. از این رواست که مصرف فولاد چندان جهش قابل توجهی نداشته است. در واقع به استثناء سالهای ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۱ که به علت سیاست مسکن مهر مصرف افزایش داشته است در سالهای اخیر مصرف فولاد کمی بیش از ۱۸ میلیون تن را به خود اختصاص داده و روند مصرف فولاد از سال ۱۳۹۱ به بعد کاهشی بوده است.
وضعیت عرضه وتقاضا در بازار داخلی و خارجی را چگونه ارزیابی می کنید ؟
برغم مطالب مذکور، در بخش عرضه بازار طرحهای بسیاری در زنجیره فولاد تا پایان سال ۱۳۹۶ به بهره برداری خواهند رسید. در فولاد خام برابر ۱٫۵ میلیون تن ، آهن اسفنجی ۷٫۸۵ میلیون تن، در گندله سازی برابر با ۱۶٫۱ میلیون تن و در کنسانتره سازی به میزان ۷٫۷ میلیون تن طرح به بهره برداری خواهد رسید و به ظرفیت فعلی زنجیره اضافه خواهد شد.
نکته قابل ذکر آن است که از تابستان سال جاری تا حدودی رونق به بازار مسکن بازگشته است، به گونهای که در آذر ماه ۱۳۹۶سالجاری میزان معاملات صورت گرفته از کل ماههای سال جاری بیشتر بوده است. از این رو به نظر میرسد با توجه به اینکه بهبود بازار فولاد جهان در بازار داخلی نیز نمود یافته و اثار آن در افزایش قیمت محصولات داخلی فولاد در سال جاری کاملا قابل مشاهده بود، در صورتی که بازار مسکن به روند بهبود خود ادامه دهد سال پیش رو سال بهتری برای بازار داخلی فولاد باشد.
چین در کنار اعمال اصلاحات بر بخش عرضه، با اعطاء تسهیلات مالی نیز موجب تقویت کانونهای مصرف فولاد شده است. دولت چین تا پایان ماه اکتبر ۲۰۱۷ معادل با ۱۸۰۰ میلیارد دلار وام به بخشهای اقتصادی تزریق کرده که سهم قابل توجهی از آن در مسکن و زیرساختها مصرف شده و به افزایش تقاضای فولاد داخلی چین منجر شده است. کاهش ۳۴ درصدی در صادرات جهانی فولاد چین گواهی است بر این مدعا.
بنابراین میتوان گفت که سال ۲۰۱۷ میلادی سال بهبود در بازار جهانی فولاد به شمار میآید. لازم به ذکر است که بر اساس پیش بینی انجمن جهانی آهن و فولاد مصرف جهانی فولاد در سال ۲۰۱۸ معادل با ۱٫۶ درصد رشد خواهد داشت که در مقایسه با سال ۲۰۱۷ رقم کمتری است.
در حال حاضرچالش های صنعت فولاد کدامند؟
توازن در زنجیره فولاد : همانطور که می دانید مطالعه طرح جامع فولاد ایران از معدن تا محصول با دستورکار سازمان ایمیدرو از سال ۱۳۹۳ انجام و با پایش سالانه و پی گیری سازمان ایمیدرو درحلقه های انتهای زنجیره شامل فولاد خام، آهن اسفنجی و گندله با جزیی کسری توازن پیدا کرده است، اما درابتدای زنجیره شامل سنگ آهن و کنسانتره با کمبود مواجه شده است.
ذخائر قطعی شناخته شده سنگ آهن با درنظر گرفتن سند چشم انداز ۱۴۰۴ که هدف گذاری ۵۵ میلیون تن فولاد خام مد نظر قرار گرفته، فقط تا حدود ده سال پس از افق ۱۴۰۴ کفایت زنجیره تولید را می کند. البته بخشی از این ذخائر بدلیل عمیق بودن برای استخراج نیاز به تمهیدات خاصی است. بخشی نیز بدلیل خلوص پایین فر آوری بیشتری لازم دارد.
درنتیجه بزرگترین چالش فولاد سنگ آهن است در صورتیکه برنامه اکتشافات ایمیدرو به نتیجه نرسد صنعت فولاد نیاز به واردات سنگ پیدا می کند. البته به نظر میرسد نقاط امیدبخشی پیدا شده است.
بازار : بر پایه سند چشم انداز افق ۱۴۰۴ پیش بینی تولید ۵۵ میلیون تن فولاد شده است. دراین افق در بهترین حالت مصرف داخلی حدود ۳۴ میلیون تن است. مازاد آن صادرات هدف گذاری شده است. دست یابی به هر دو مصرف داخلی و صادرات آسان نیست پیش نیاز آن رونق اقتصادی و بستر سازی صادرات بویژه توسعه بنادر است.
محل استقرار : بر اساس نتیجه مطالعات طرح جامع فولاد، هر گونه توسعه و احداث درکناره های آبهای خلیج فارس و دریای عمان توجیه پذیر است. بسیاری از واحدهای احداث شده و دردست احداث بصورت پراکنده در کشور درنقاطی که با مشکلات زیاد زیرساختها روبروست. پیشنهاد شده واحدهای مشکل دار قبل از بحرانی شدن انتقال یابند.
زیر ساختها : زیر ساختهای واحدهای احداث شده و دردست احداث در مکان های نامناسب با مشکل روبروست. بویژه آب که تقریباٌ در پهنه وسیعی از کشور با کاهش بازندگی و پدیده خشکسالی روبروست. هر چند انتقال آب از خلیج فارس به مناطق کرمان و مرکزی بخشی از مشکل را حل می کند و نیز استفاده از پساب که منبع مطمئنی نیست مورد توجه قرار گرفته. اما کمبود آب از چالش های بزرگ این واحدها است. سایر زیر ساختها از جمله توسعه خطوط ریلی و برق نیز از دیگر چالش های عمده است.
صادرات : درسال جاری صادرات رشد مطلوبی داشته است. لکن بخش عمده ای از آن شمش و اسلب بوده که به نوعی خام فروشی با ارزش افزوده پایین است. در ضمن این صادرات تولید بعدی یعنی نوردها را با مشکل مواد اولیه روبرو ساخته است.
صادرات باید محصولات کیفی و نهایی با ارزش افزوده بالا باشد. پیش بینی صادرات محصول در افق ۱۴۰۴ به روش های مختلف به حدود ۱۲ میلیون تن می رسد ازاین رو در سند چشم انداز ۲۰ میلیون تن هدف گذاری شده است .
راهکارهای اساسی برای برون رفت از چالش های پیش روی صنعت فولاد چیست:
از جمله این راهکارها می توان به توسعه و احداث واحدهای جدید در جنوب درکناره های آبهای خلیج فارس و دریای عمان اشاره کرد،
مطالعه دقیق و برنامه ریزی برای سنگ آهن ، مدیریت مازاد تولید نسبت به مصرف چراکه تولید قبل از افق ۱۴۰۲ به ۵۵ میلیون میرسد (در ۱۴۰۰)، انتقال واحدهایی با زیر ساخت نامطلوب ،توسعه روابط اقتصادی به منظور جذب سرمایه های خارجی با انتخاب کشورهای هدف، تعیین تکلیف مجوزهای واگذاری شده بلاتکلیف و اضافه بر ۵۵ میلیون تن در کل زنجیره ، افزایش بهره وری بویژه درمصرف انرژی با بازسازی و نوسازی واحدهای با تکنولوژی و تجهیزات قدیمی و ادغام واحدهای با ظرفیت پایین در واحدهای بزرگ را نیز می توان از جمله این راهکارها برشمرد.
منبع : دنیای اقتصاد